Gmina Czernice Borowe w świetle badań archeologicznych

Przeszłość archeologiczna miejscowości gminy Czernice Borowe, została częściowo odkryta dzięki unikatowemu w skali światowej przedsięwzięcie, czyli Archeologicznemu Zdjęciu Polski. Przedstawię więc za M. Girlachem i J. Kruppe wyniki badań powierzchniowych z wspominanego już terenu z 1983r. Badania prowadzone były w grudniu 1983 r. Poniższa systematyka podziału miejscowości jest zgodna z oryginalnym podziałem AZP.

Na terenie dzisiejszej miejscowości Kosmowo zostało zidentyfikowane stanowisko archeologiczne o powierzchni około 5 hektarów. Stanowisko te zawierało siedem ułamków ceramiki z około XV-XVIIw. Miejsce to zostało uznane za pierwotną osadę Kosmowo.

Podobna sytuacja występuje w nieodległej miejscowości Żebry Marcisze, gdzie na przestrzeni zaledwie jednego hektara zostały odkryte 43 fragmenty ceramiki świadczące o istnieniu w tym miejscu osady z XVI-XVII w.

Również w nieuległej miejscowości Pawłowo Kościelne została zidentyfikowana osada na podstawie znaleziska składającego się z 34 fragmentów ceramiki z około XV-XVIw. Warto zaznaczyć, że na terenie byłego dworu zostało ujawnione znalezisko w postaci grotu liściastego przypisanego kulturze łużyckiej z III okresu brązu. Znalezisko te ma niestety charakter luźny.

Borkowo Boksy zawiera punkt osadniczy z późnego średniowiecza wykazany w postaci sześciu fragmentów ceramicznych. Oraz zidentyfikowano ślad osadniczy z XVII w postaci czterech fragmentów ceramiki.

W miejscowości Zberoż odkryto prawdopodobnie ślad osady późnośredniowiecznej w postaci pięciu fragmentów ceramiki oraz ślad osadniczy z XVI-XVII w postaci trzech fragmentów ceramiki.

W miejscowość Olszewiec rozpoznany został ślad osadniczy z około XVI-XVIIw w postaci 15 fragmentów ceramiki. Również w tej miejscowości odkryto drugi ślad osadniczy rozpoznany dzięki sześciu fragmentom ceramiki z XVI-w. W pobliskiej koloni Olszewca znaleziono artefakty, dla których nie ustalono chronologii.

Węgra, która charakteryzuje się specyficznym umiejscowieniem przestrzennym, gwarantującym, dzięki przepływającej nieopodal rzece znanej pod nazwą „Mrówka” lub później „Węgierka” łatwy dostęp do cennych terenów zalewowych. Występuje więc szereg stanowisk archeologicznych. Zidentyfikowano na terenie tej miejscowości liczne znaleziska takie jak na przykład cmentarzysko z późnego okresu lateńskiego lub wczesno rzymskiego ¹. Oraz ślady osadnicze z XVw, postaci dziewięciu fragmentów ceramiki i również ślad osadniczy z drugiej połowy XVIIw,w postaci trzech fragmentów ceramiki.

W pobliskiej miejscowości Smoleń Poluby prawdopodobnie znajduje się cmentarzysko o nieznanej chronologii.

W rejonie miejscowości Chrostowo Wielkie, ocalały pozostałości śladu osadniczego ze wczesnego średniowiecza w formie czterech fragmentów ceramiki. Zidentyfikowano również osadę z późnego średniowiecza dzięki jednemu fragmentowi ceramiki. Oraz osadę z drugiej połowy XVII, która, została rozpoznana, w postaci dziewiętnastu fragmentów ceramiki.

W miejscowości Zembrzus Wielki zidentyfikowano ślady czterech osad. Najstarsza sięgająca wczesnego średniowiecza legitymuje się trzema odłamkami ceramiki. Następna osada z XV w zostawiła po sobie ślad w postaci 24 odłamków ceramiki. Osada numer trzy z drugiej połowy XVII-w znana dzięki pięciu fragmentom ceramiki. Osada numer cztery z XVI-w znana z odkrycia 20 fragmentów ceramiki. W Zembrzusie Wielkim występował również samodzielny punkt osadniczy z okresu od XIV do XVII który, pozostawił dziewięć fragmentów ceramiki.

Czernice Borowe miejscowości gminna, w której licznie występują często kontrowersyjne stanowiska archeologiczne. Znany jest więc punkt osadniczy z okresu XIV – XVI w. Odnaleziono na jego terenie osiem fragmentów ceramiki. Oraz osada z XVIIIw z jedenastoma fragmentami ceramiki. Zlokalizowano również osadę z XVI- XVIIw która, pozostawiła po sobie artefakty w postaci 16 odłamków ceramicznych, fragment butelki szklanej i jeden gwoźdź. Istniała również w tym samym okresie oddalona o kilkaset metrów osada, którą badania umiejscowiły dzięki dziesięciu fragmentom ceramiki oraz ułamkowi noża i elementowi narzędzia żelaznego. Wyszczególniono również punkt osadniczy w postaci dworu, który datowany jest na początek XVI w. Najciekawszym i najbardziej kontrowersyjną stanowiskiem na terenie tej miejscowości jest wspominane przez J. Ostaszewskiego cmentarzysko rzędowe². Jednak na podstawie informacji znajdującej się w Archiwum Państwowego Muzeum Archeologicznego, można wysunąć tezę, że, znajdowało się tu raczej zniszczone cmentarzysko całopalne, prawdopodobnie nie wczesno średniowieczne. J. Ostaszewski zaznaczył w miejscowości Czernice Borowe grodzisko³.

W miejscowości Dzielin umiejscowiono osadę z XV-XVI, po której zostało dziesięć fragmentów ceramiki. Znaleziono ślad osadniczy charakterystyczny dla kultury Łużyckiej z V okresu epoki brązu.

Na terenie koloni Gluki odnaleziono dwanaście fragmentów ceramiki z XV-XVIw. Na terenie miejscowości Miłoszewiec Kmiecy identyfikowano dwie miejscowości, z której pierwsza z XV-XVII pozostawiła jedenaście fragmentów ceramiki a druga z drugiej połowy XV i pierwszej połowy XVI.

W miejscowości Grójec odkryto ślad osadniczy ze schyłku XV w lub początku XVI, po którym zostało odnalezionych pięć fragmentów ceramiki. W wiosce Obrębiec odkryto wiele potencjalnych stanowisk, z których najstarsze sięgają swoją chronologią do neolitu. I tak stwierdzono istnienie śladu osadniczego z neolitu, dzięki zachowanemu odłamkowi ceramiki oraz odłupkowi retuszowanemu. Stwierdzono również istnienie innego śladu osadniczego z okresu występowania kultury tak zwanej ceramiki sznurowej (jeden odłamek ceramiki). Na terenie tej miejscowości M. Girlach i L. Gajewski zaznaczają istnienie śladu osadniczego należącego do kultury Łużyckiej V okres brązu ( Halsztacki) dwa kawałki ceramiki. Wyróżniono ślad osadniczy z okresu wczesnego średniowiecza w postaci jednego fragmentu ceramiki. Wykazano istnienie osady z drugiej połowy XVw i połowy XVI, której pozostałościami jest piętnaście fragmentów ceramiki.

Miejscowość Rostkowo charakteryzuje się znaczną ilością ewentualnych stanowisk archeologicznych. Jednym z najstarszych jest ślad osadniczy z kultury pucharów lejkowatych (neolit), pozostałością jest fragment ceramiki. Wyróżniono ślad osadniczy z kultury pucharów lejkowatych. W pobliżu znajduje się znacznie późniejszy punkt osadniczy, którego pozostałością jest pięć fragmentów ceramiki z wczesnej epoki brązu. Stwierdzono również istnienie osady z obrębu kultury Łużyckiej z okresu V epoki brązu, zachowały się trzynaście fragmentów ceramiki. Wyróżniono również osadę z przełomu epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w postaci jednego fragmentu ceramicznego. Wykazano jednoznacznie istnienie śladu osadniczego ze wczesnego średniowiecza. Zachował się jeden fragment ceramiki. Na terenie dzisiejszej wsi Rostkowo wyróżniono szereg stanowisk archeologicznych w tym ślad osadniczy z epoki neolitu w postaci fragmentu ceramicznego. W pobliżu odnaleziono ślad osadniczy z kręgu kultury Łużyckiej (V okres epoki brązu). Oraz skarb łużycki z III epoki brązu w postaci siekierki brązowej typu wielkopolskiego, siekierki brązowej typu Armorykańskiego i misy glinianej. Znaleziono również ślad osadniczy z okresu wpływów rzymskich. Wyróżniono prawdopodobne grodzisko o chronologii nieznanej. Odkryto ślad osadniczy z późnego średniowiecza, w postaci dwóch fragmentów ceramiki Wykazano istnienie osady z XVw. w postaci sześciu fragmentów ceramiki. W pobliżu znajduje znajduje się niejako bliźniacza osada z tego samego okresu, której pozostałościowi są 11 fragmentów ceramiki. Odkryto ślad osadniczy z XVIII, w którego pozostałością są dwa ułamki ceramiki. Znaleziono również zabytki z okresu nowożytnego w postaci 11 fragmentów ceramiki i liczne znaleziska nowożytnych monet.

Chronologia kultur

Neolit: ( z greckiego. neo - "nowy", lit - "kamień"; inaczej młodsza epoka kamienia). Na terenach Europy Środkowej początek epoki około 4500 lat pne.

Kultura pucharów lejkowatych – 3700 – 1900 lat pne.

Kultura ceramiki sznurowej – III tysiąclecie pne.

Kultura łużycka -około 1350/1300 lat pne. do około 500/400 lat pne Kultura lateńska- około 500r pne do końca Iw pne.

Okres wpływów rzymskich- I w pne do V w ne.

Wczesne średniowiecze - okres średniowiecza trwający od VI do połowy XI wieku.

Przypisy:

1. Państwowe Muzeum Archeologiczne, teczka Węgra.

A. Niewęgłowski. Z badań nad osadnictwem póżnolateńskim i Rzymskim, Wrocław 1966 s 174

Materiały Archeologiczne tom X s 73

Archeologia Polski. T. XV 1970r s. 457 i T. XXI. 1976R s. 391

Podczas eksploatacji żwiru na pobliskim wyrobisku, odkopano dwie urny z wyposażeniem.

2. J. Ostaszewski: Z dziejów Mławskiego Mazowsza, Mława 1934r s. 57.

3.  Grodziska Mazowsza i Podlasia IHKM. PAN 1976r s. 171.

Teza o grodzisku w Czernicach Borowych została całkowicie odrzucona.

Opracowanie: Grzegorz Zieleniecki